درک تغییرات اجتماعی، توسعه اقتصادی و تحول فرهنگی در ایران - وبلاگ کوجی هامی

به گزارش وبلاگ کوجی هامی، پیرحیاتی: کتاب اقتصاد سیاسی ایران: توسعه، انقلاب و خشونت سیاسی اثر فرهاد گوهردانی و زهرا تیزرو چاپ شده از طریق انتشارات پالگریو 2019، که بر اساس پژوهش های نظری و تاریخی نوشته شده است، هم ماهیتی اکتشافی دارد و هم قلمی صریح و روشن دارد و برای خوانندگان عمومی و متخصص مجذوب کننده خواهد بود. این کتاب شکافی را در ادبیات تاریخ مدرن ایران که از لحاظ نظری و تجربی غنی است پر می کند. این کتاب بر اساس سنت اقتصاد سیاسی آدام اسمیت، مارکس، هایک و کینز نوشته شده است و جامعه ای را بررسی می کند که عمیقاً درگیر بحران دویست ساله توسعه است.

این رویکرد از رویکردی میان رشته ای در اقتصاد پیروی می کند، مشابه رویکردهایی که آمارتیا سن در توسعه یا هایک و آلبرتو آلسینا در اقتصاد سیاسی و هما کاتوزیان یا یرواند آبراهامیان در اقتصاد سیاسی ایران اتخاذ کردند. با این حال، خط استدلال را به پیشرفت های میان رشته ای نو در فصل مشترک بین سیاست، اقتصاد، روانشناسی و فلسفه می برد. کتاب به طور کامل با آثار این رشته های متعدد درگیر می شود و آنها را در چارچوب نظری منسجمی برای گزارش تجربی دویست سال اخیر تاریخ مدرن ایران ادغام می کند. این اثر به یک تغییر پارادایم در تحلیل تجربه دردناک و متناقض توسعه اجتماعی-اقتصادی در ایران دست می یابد.

جغرافیای متغیر فقر و نابرابری و ظهور بازیگران نو، باعث آشفتگی در مرز میان سنت و مدرنیته، دموکراسی در مقابل توتالیتاریسم و مدرنیسم و پست مدرنیسم در ایران شده است. نویسندگان مقوله های نوی را متناسب با روندها و الگوهای زندگی در ایران و کشورهای در حال توسعه بر اساس مفهوم دازاین از هایدگر و رژیم های حقیقت از فوکو ارائه می کنند و بدین ترتیب واژگان نوی برای درک ایران می سازند.

نویسندگان با دیدگاه انتقادی به نگاه های لیبرال (ساموئل هانتینگون و فرانسیس فوکویاما) و گفتمان پسااستعماری (ادوارد سعید) برای تحلیل تاریخ، جامعه و اقتصاد ایران و پیچیدگی سایر کشورهای در حال توسعه و پیشرفته می پردازند.

رژیم های حقیقت محصول تکامل فرهنگی تلقی می شوند (هنریش، 2020) و ساختار درونی آن و شکل گیری، اصلاح و دگرگونی آن تحلیل می شود. این اثر در ماهیت روش شناختی، معرفت شناختی و هستی شناختی خود، ابهام در مقوله ها را واکاوی می کند و شعار دلوزی همین طور که جلو می روید دسته بندی کنید را در کنار این اصل قرار می دهد: تقریباً همیشه مفاهیم را در بافت خود بررسی کنید و تقریباً همیشه از کلی سازی یا نگاهِ ذاتی به پدیده ها اجتناب کنید. کتاب در ساختار و ماهیت رژیم های حقیقت کاوش می کند و مفاهیم مشابهی مانند ایدئولوژی ها، فرهنگ ها، امپراتوری ها، تمدن ها و مانند آن را متمایز می کند.

از نگاه نویسندگان، تقابل های دوتایی مانند دولت و ایدئولوژی، دولت و بازار، و دولت و جامعه، نمی گذارند ما مصائب و مخمصه های ایران و سایر کشورهای در حال توسعه را با مقوله هایی بر اساس مفاهیمی مانند جوامع همگن و ناهمگن، و آشفته و شکست خورده و رابطه بین حقیقت، اعتماد و ثروت درک کنیم. این کتاب، تحلیلِ ایران را بر مبنای دو مفهوم در میان بودن و تأخر مبتنی بر مفاهیم مالینوسکی از بافت فرهنگ و بافت موقعیت قرار می دهد. در میان بودن به معنای محو شدن رژیم های حقیقت اسلام با پیچیدگی های درونی اش و ایران گرایی و شکاف های درونی و مدرن بودنش است که برای تسلط بر بازار حقیقت ایران رقابت می کنند.

این اثر نشان می دهد که چگونه نظریه و تاریخ باید به طور خلاقانه در هم تنیده شوند و چگونه کاوش های نظری و تحقیقات تجربی باید دست به دست هم دهند. کتاب نشان می دهد که تئوری باید در صورت لزوم چندرشته ای و فرارشته ای باشد و همیشه مبتنی بر جزئیات ویژگی های منحصربه فرد یک تاریخ باشد. این اثر همچنین به تشریح این موضوع می پردازد که چگونه جهان شمولیت می تواند و باید با خاص بودن و تکینگی ترکیب شود و همه این تلاش ها در خدمت معنا بخشیدن به روندها و الگوهای عینی تاریخ، متون و زمینه ها و نیز در خدمت علم و هنرِ حل تعارض است.

در عالمِ جهانی شده که برخی از کشورها توسعه موفقیت آمیزی را تجربه کرده اند، ایران در تلاش است تا با ترکیب اسلام، مدرنیته و ایران گرایی راه منحصر به فرد خود را برای توسعه بیابد. در این فرآیند، استدلال می شود که راه رسیدن به حقیقت بخشی از حقیقت است.

بحث اصلی این مطالعه حول این گزاره می چرخد که تجربه ایران از بحران های اقتصادی-اجتماعی ممکن است نتیجه شکست در تولید یک رژیم حقیقت باثبات باشد (فوکو 1980) و دلیل آن، تعامل پویا بین بافت فرهنگ و بافتِ موقعی بر اساس نظر مالینوفسکی (1935: 73) است. فوکو (1980: 93-94) دیدگاه های اساسی و شگفت انگیز زیر را بیان می کند: در تحلیل نهایی، ما باید حقیقت را تولید کنیم همانطور که باید ثروت تولید کنیم؛ در واقع برای تولید ثروت، در وهله اول باید حقیقت را تولید کنیم. این بینش با ادبیات سرمایه اجتماعی و سایر منابع میان رشته ای ترکیب می شود تا تحلیلی نظری از تجربه تاریخی توسعه ایران به دست دهد.

فصل های کتاب، چارچوبی چهارمرحله ای از تحول نظم اجتماعی ایران شامل تراژدی سردرگمی، شکل گیری ائتلاف های ناپایدار، شکست نهادی و نظم آشوب زده را بررسی می کند و به مبانی نظری و تاریخی آن می پردازد.

به لحاظ نظری، این کتاب وضعیتی استثنایی دارد و به شیوه معمولِ آثار پست مدرن، در برخی موارد انتزاعی است. به این ترتیب، هر کسی که علاقه مند به درک تغییرات اجتماعی، توسعه اقتصادی-اجتماعی و تحول فرهنگی، به ویژه در زمینه ایران و خاورمیانه باشد، این کتاب را حاوی دیدگاهی بسیار تازه و بدیع خواهد دید. این تحلیل از این نظر منحصر به فرد است که به خوبی رشته های مختلف تامل نظری در فلسفه، روانکاوی، اقتصاد و سیاست را به هم پیوند می دهد تا درکی بدیع و جامع از تاریخ مدرن ایران و روابط آشفته بین تولید حقیقت، اعتماد و ثروت در ایران ارائه دهد.